Tên di sản : Nhà thờ họ Lê Đình
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 180/QĐ-UBND
Giới thiệu
Nhà thờ họ Lê Đình tọa lạc về hướng Đông Nam có kết cấu kiến trúc hình chữ Nhị, nằm trên một khoảng đất cao ráo, không gian thoáng đãng và thanh tịnh. Cấu trúc gồm các hạng mục: Cổng - Sân - Nhà thờ chính.
Cổng: Xây bằng gạch trát xi măng, xây dựng theo kiểu cổng nghinh môn, gồm bốn trụ biểu. Hai trụ chính có kích thước, chiều cao 3m, cạnh vuông 0,45m, Trên hai trụ chính được đổ một tầng theo kiểu bốn mái, dán ngói mũi hài, bốn đầu đao được gắn bốn hình rồng, trên đỉnh mái được đắp hình rồng chầu mặt nhật. Hai cột chính đắp chạm nổi đường gờ chỉ nhỏ thanh thoát chạy dọc thân trụ biểu. Từ chân cột chính đến thân cột phụ được xây tường kín không có cánh cửa. Hai cột phụ có kích thước, chiều cao 2,5m, trên đỉnh đổ mái theo kiểu bốn mái gắn vào cột chính làm điểm tựa. Khoảng cách từ cột trụ biểu phụ đến cột chính rộng 1m, cửa chính rộng 3,03m, gồm hai cánh cửa làm bằng sắt, thuận tiện cho việc đóng mở cửa hàng ngày.
Sân: có kích thước chiều rộng 4,5m, chiều dài 11,4m, nền sân được lát bằng gạch bát màu nâu đỏ 30 x 30cm; ở giữa sân đặt một bát hương bằng đá, có kích thước chiều cao 1,2m, chiều rộng 90cm.
Nhà thờ chính: được cấu trúc gồm Tiền đường và Hậu cung.
Tiền đường: gồm 3 gian, kết cấu theo kiểu thu hồi bít đốc, tường xây bằng sạch, đòn tay, rui mè làm bằng luồng, mái lợp ngói mũi. Nhà có kích thước chiều dài 7m, lòng nhà rộng 4,3m, hiên rộng 1,67m. Diện tích các gian tính theo chiều ngang: gian thứ nhất rộng 2,32m, gian thứ hai rộng 2,45m, gian thứ ba rộng 2,3m. Tính theo chiều dọc: từ tường sau đến cột quân sau 0,1m, từ cột quân sau đến cột con 0,93m, từ cột con đến cột cái sau 0,90m, từ cột cái sau đến cột cái trước 1,53m, từ cột cái trước đến cột quân trước (cột long cốt) 0,93m, từ cột quân trước đến cột hiên 0,90m. Có 6 hàng chân cột, gồm 22 cột, trong đó có 6 cột cái, 8 cột quân, 4 cột quân sau, 4 cột hiên. Cột cái có kích thước chiều cao 3,4m, chu vi cột 0,61m, cột quân có kích thước cao 2,75m, chu vi cột 0,55m, cột hiên cao 2,2m, chu vi 0,42m; chân tảng bằng đá xanh đục vuông có kích thước 25 x 25cm. Từ thượng lương xuống nền nhà cao 3,7m, nền lát gạch bát nâu đỏ kích thước 40 x 40cm..
Về kết cấu kiến trúc: có 4 vì kèo đăng đối nhau theo một thức; 2 vì kèo hồi một kiểu thức, 2 vì kèo giữa một kiểu thức khác.
Hai vì kèo hồi: giống và đối xứng nhau về kết cấu, liên kết cột hiên với cột long cốt là con ngang (xà ngang), phía trên là 4 con rường một đầu gắn vào xà ngang một đầu đỡ hoành mái, liên kết cột long cốt với cột cái trước là xà nách, phía trên là kẻ ngồi. Liên kết trong khung 2 cột lớn chạy từ mặt tảng vươn tới sát mái, đầu cột được bổ mộng để cho kẻ chuyền ăn mộng vào, đuôi kẻ được ăn mộng vào xà lòng (tiếp giáp giữa mõm kẻ bẩy, đầu xà lòng ăn mộng vào đầu cột quân). Ở phía trên mõm kẻ chuyền ở cả hai mái trước và mái sau là một câu đầu, trên lưng của câu đầu là hai trụ đấu đứng trên đấu vuông thót đáy. Đầu của trụ đứng được bổ mộng én để cho kẻ ngồi ăn mộng vào, đuôi kẻ ngồi ăn mộng vào câu đầu, tiếp giáp giữa câu đầu, cột cái, mõm kẻ. Trên hai đấu trụ là một đấu ngang, trên đấu ngang là một quốc đỡ thượng lương nằm dọc. Để đỡ mái là các hoành nằm trong các lá dong và được ăn mộng vào các kẻ chuyền chạy từ sát đỉnh mái xuống đến tường hồi phía sau và cột hiên phía trước. Phía dưới câu đầu là hệ thống xà lòng chạy từ đầu cột quân ở mái trước và mái sau ăn mộng quan thân cột cái; kiểu liên kết này làm cho vì kèo thêm vững chãi chắc chắn. Khoảng trống từ xà thượng với xà hạ được trang trí bằng các bức xiên hoa để tăng độ thẩm mĩ cho ngôi nhà.
Hai vì kèo giữa: Về cơ bản giống nhau kiểu liên kết như vì kèo hồi, chỉ khác là vì kèo ở đây trốn cột cái trước. Hệ thống xà lòng được thay thế bằng một Quá giang ăn mộng vào thân cột cái ở phía sau, đầu ăn mộng vào cột quân phía trước. Hai cột lớn ở vì kèo hồi vừa có chức năng chịu lực, vừa làm nhiệm vụ thay thế hai đấu trụ, còn ở hai vì giữa này chỉ có một cột, còn trốn một cột và được thay thế bằng một đấu trụ đứng trên Quá giang. Kiểu liên kết này nhằm mục đích để cho diện tích sử dụng của công trình được rộng rãi hơn. Toàn bộ hệ thống khung vì này chủ yếu được bào trơn, đóng bén không có những mảng chạm khắc.
Ngoài hệ thống vì kèo, phía trước nhà được mở thông cửa ở cả 3 gian, cửa được làm theo kiểu pano, không trang trí hoa văn. Cấu trúc mỗi cửa gồm 4 cánh, có kích thước chiều cao 1,67m, chiều rộng 2,4m (cả khung bao), ngạch cửa địa thu cao 16cm, rộng 12cm. Phía trên cửa là hệ thống bức xuân hoa tương ứng theo từng gian. Hai đầu hồi được mở hai cửa sổ gồm 2 cánh bằng gỗ có kích thước cao 1,27m, rộng 1,28m.Tường hậu của nhà Tiền đường được mở một cửa thông vào nhà Hậu cung, cánh cửa làm bằng sắt có kích thước chiều rộng 2,20m, chiều cao 1,94m; ở gian 1 và gian 3 mở 2 cửa sổ, mỗi bên hai cánh cửa gỗ có kích thước cao 89cm, rộng 66cm.
Diện mạo bên ngoài: ở giữa nóc nhà trang trí lưỡng long chầu mặt nhật, hai phía của bờ nóc được đắp đấu trụ vuông gắn kìm nóc. Phía trước nhà ở hai bên hồi nhà xây hai cột nanh vuông vức, trên đỉnh mỗi cột nanh có đắp hình nghề chầu bằng sứ . Từ sân bước vào nhà qua 5 bậc cấp, lát gạch bát màu nâu đỏ; hiện được đặt hai sư tử bằng đá trắng.
Hậu cung: Từ nhà Tiền đường đi vào cửa sau qua sân Thiên Tỉnh đến nhà Hậu cung, ở đây được xây thành một chiếc cầu cuốn vòm (dưới là bể nước), có kích thước chiều dài 2,2m, chiều rộng 2,25m, có tường bao cao 0,73m.
Hậu cung gồm một gian, được xây bằng bê tông có kích thước, chiều dài 4,29m, chiều rộng 3,2m, mái đổ bê tông, dán ngói, nền lát gạch bát màu nâu đỏ. Phần mái trên được tạo thành kiểu bốn mái thu dần ở phía đỉnh theo kiểu hình chóp, bờ xô ngăn cách mái trước với hai chái vẩy hai bên đư���c đắp hình vân mây cách điệu ở cuối đầu đao, tạo thế vững chắc và uy nghiêm cho công trình. Đỉnh mái được đắp nổi hình mặt nhật.
Hệ thống cửa nhà Hậu cung gồm 4 cánh, được làm theo kiểu cửa kiểu panô, có kích thước chiều cao 2,34m, rộng 2,15m; Hai đầu tường hồi được mở hai cửa nhỏ hình tròn, kiểu hình chữ Thọ.
Toàn bộ khuôn viên của di tích được xây tường thấp bao quanh.
Tóm lại: Nhà thờ họ Lê Đình đã được trùng tu tôn tạo lại nhưng vẫn bảo tồn và gìn giữ được các yếu tố gốc cũng như dáng vẻ của một loại hình kiến trúc truyền thống của người Việt, chứng tỏ ý thức bảo tồn những giá trị truyền thống cha ông của dòng họ Lê Đình càng có ý nghĩa.
Bài trí đồ thờ:
Nhà Hậu cung: Đặt bàn thờ bằng gỗ có kích thước, chiều cao 1,35m, chiều rộng 1,23m, chiều dài 2,15m, cách bố trí đồ thờ trên ban thờ như sau: ở giữa đặt long ngai có kích thước, chiều cao 1m, chiều rộng 0,55m, chiều dài 0,57m, bài vị chiều cao 0,78m, chiều rộng 0,23m; chính giữa đặt bát hương bằng sứ, chiều cao 0,15m, đường kính 0,24m; hai bên long ngai là hạc, chân nến, mâm bồng. Ngoài ra, ở hai bên hương án còn đặt đôi hạc, có kích thước chiều cao 1,8m, chiều dài 0,80m, sơn son thếp vàng.
Nhà Tiền đường: Đặt bàn thờ bằng gỗ, chạm trổ, sơn son thếp vàng có kích thước chiều cao 1,2m, chiều rộng 1m, chiều dài 1,6m; trên ban có đặt bát hương, bình hoa... Phía trên, gian giữa trang trí bức Đại tự với nội dung: "Tích đức xuân trường thọ"; Hai bên được treo đôi câu đối có nội dung:
Đức thừa tiên tổ thiên niên thịnh
Phúc ấm nhi tôn bách thế vinh
Di vật, cổ vật trong Nhà thờ:
Tại nhà Hậu cung:
Long ngai.
Bài vị.
Ống hoa.
Đài nước
Lư hương
Bất hương
Chân nến
Mâm bồng
Chuông …
Tại nhà Tiền đường:
Đại tự
Câu đối
Hương án
Bát hương...